Tips op het gebied van mediteren met chronische pijn, een lichamelijke handicap en chronische ziekte

Bron
Aandacht voor pijn, door mindfulness gelukkig leven met chronische pijn, Auteur: Vidyamala Burch, ISBN nummer:978.90.6963.873.7 Paperback 272 pagina's, uitgeverij Altamira-Becht, datum uitgifte: juli 2010 prijs €19,95 Klik hier om het boek te bestellen  

De grootste uitdaging bij mediteren wordt gevormd door de gewaarwordingen van pijn in het lichaam. Als de pijn chronisch is, zal die waarschijnlijk voortduren ongeacht hoe effectief je met je gedachten en emoties werkt. Het punt is dus hoe je dit onprettige feit kunt accepteren zonder erop te reageren. Rustig de pijn onder ogen zien bij het mediteren in plaats van  verstrikt te raken in vermijding en je overweldigd voelen is een heldhaftige daad. 

Vaak is het lichaam het laatste waar we ons bewust van willen zijn, en dus ontwikkelen we gewoonten waarmee we die bewustwording kunnen ontlopen. Dat is een begrijpelijke reactie op leven met een lichaam vol pijn, maar het creëert secundair lijden; een cruciale rol van mindfulness is bewustwording weer uit nodigen in het lichaam, als een goedaardige, zachte rustplaats. …Met het lichaam leren leven in plaats van ertegen te vechten is het pad naar acceptatie en een rijker, bevredigender leven.

Naar onplezierige aspecten van wat je voelt toe bewegen, gaat heel diep tegen je intuïtie in en is waarschijnlijk een verrassing voor je. Het klinkt misschien wel masochistisch, maar in werkelijkheid is het essentieel dat je pijn in de ogen kijkt, omdat mensen met chronische pijn zich er meestal tegen verweren door te proberen de pijn te blokkeren of anders erin te verdrinken. In geen van beide gevallen zien we de pijn echt zoals die is.

Als je eerst je aandacht richt op pijnlijke gewaarwordingen, ben je je misschien meer bewust van je weerstand dan van de pijn zelf, maar je kunt daarmee werken door met je bewustzijn zachtjes ‘tegen de weerstand aan te leunen’ en je ademhaling te gebruiken om je bewustzijn dieper in je lichaam te laten zinken. Je kunt inademen met een gevoel van bewustzijn en uitademen met een gevoel van loslaten. Het is een hulpmiddel om reacties op pijn, ziekte en stress te hanteren. Als je pijn of ongemak vermijdt, heb je de neiging je adem in te houden of de stroming ervan te belemmeren. Dat doet iedereen onder stress, maar in het geval van een chronisch gezondheidsprobleem wordt het belemmeren van de adem een gewoonte, en daardoor ontstaan onbewust meer pijn en spanning. Er kan een vicieuze cirkel ontstaan, waarin chronische pijn tot spanning leidt, waardoor meer pijn ontstaat, wat weer resulteert in meer spanning. Ademhalen in de ervaring van pijn onderbreekt de cyclus en vermindert de spanning geleidelijk.

Als je in gedachten je adem in de richting van de pijn leidt, ondermijnt dat op een natuurlijke manier de gewoonte de adem te belemmeren, en het kan een grote opluchting zijn op de uitademing te ontspannen en los te laten. De primaire pijn verandert misschien niet, maar als je ontspant, beginnen de secundaire lagen spanning en weerstand op te lossen. Dit geldt ook voor emotionele spanning: als je van streek bent, gaat dat vaak samen met oppervlakkige ademhaling. Kalmte en vredigheid ontstaan vanzelf als je je bewust wordt van deze neiging, en je in je emotionele spanning ademt en loslaat bij de uitademing.

Met intense pijn werken
Soms is de ervaring van lichamelijke pijn zo intens dat je er gewoon niet mee kunt werken met gebruik van bewustzijn, ongeacht hoeveel meditatie, ontspanning of andere technieken je beoefent. Het is belangrijk dat je niet het gevoel hebt dat je hebt gefaald, als je door je fysieke situatie wordt overweldigd – het is nog steeds mogelijk weer op het goede spoor te komen.

Medicijnen op recept en aandacht
Mensen denken soms dat ze geen aandacht kunnen beoefenen en pijnstillers, kalmerende middelen, antidepressiva enz. gebruiken, omdat die immers een effect op de geest hebben. In mijn ogen is er geen inherent conflict tussen de twee. Er zijn medicijnen die de geest benevelen, maar dat doet ernstige pijn ook. Als ik mijn medicijngebruik te veel terugdring, raak ik uiteindelijk gespannen en uitgeput, wat me niet helpt om bewustzijn te ontwikkelen. En dus neem ik verschillende medicijnen tegen de pijn, in een dosis die ik samen met mijn pijnbeheersing specialist heb bepaald. Het punt is dat je een optimale dosis vindt, waarbij de geest zo helder mogelijk blijft zonder dat je door de pijn overweldigd wordt.

Veel mensen voelen zich door aandacht te beoefenen ontspannender en gelukkiger; ook slapen ze beter, waardoor ze met minder medicijnen zoals kalmerende middelen en slaaptabletten toe kunnen, maar je moet aanpassingen in je medicijngebruik altijd doen in overleg met je arts.

Bewustzijn is geen uithoudingsvermogen
Bij mediteren met pijn is bewustzijn niet hetzelfde als uithoudingsvermogen. Soms denken mensen dat ‘met pijn kunnen zitten’ betekent dat ze stoïcijns moeten zitten tandenknarsen. Maar als je een houding hebt van halsstarrig streven, creëer je alleen maar spanning, weerstand en stress, en daar heb je op den duur niets aan. Je kunt eenvoudige dingen doen om mediteren zo comfortabel mogelijk te maken.

Tijd nemen voor je houding
Ik dring er bij mensen altijd op aan net zoveel tijd te nemen voor hun houding als ze nodig hebben. Jij bent de enige die kan weten welke houding het comfortabelst is. Dat moet je met vallen en opstaan ontdekken en het kan ook met de tijd veranderen.

Lengte van de mediteersessies.
Bij sommigen van ons neemt de pijn en de spanning toe als we enige tijd stilzitten, dus je moet uitzoeken hoe lang je een bepaalde houding kunt volhouden. Je hebt er niets aan als door lang stilzitten je pijn erger wordt. Aan de andere kant hebben mensen met pijn, zoals alle mediteerders, de neiging tot rusteloze en veranderlijke gemoedstoestanden en kunnen we onze pijn als excuus gebruiken om te wiebelen; soms helpt het om je geest tot rust te brengen door rustig te blijven. Bij de kunst van het mediteren hoort ook dat je onderscheid kunt maken tussen de pijn waarnaar je moet luisteren en pijn die voortkomt uit rusteloosheid.

Als het door jouw situatie moeilijk is om stil te zitten, kun je korter mediteren of tijdens een sessie van houding veranderen. Het is jouw lichaam en jouw geest, dus zoek uit wat voor jou het beste werkt. Je kunt heel goed tijdens een sessie even gaan liggen, zonder je aandacht en betrokkenheid te onderbreken. Mocht je even moeten gaan staan en je uitrekken, dan kun je dat rustig doen en dan weer gaan zitten. Je kunt het met aandacht doen.

Tips voor prettiger mediteren en langer volhouden
Ik wil hier drie hoofdaspecten bekijken waardoor mediteren prettiger kan worden in geval van pijn en je het ook op de lange termijn beter kunt volhouden.

1. Weerstand
De eerste horde is nu eens echt met mediteren beginnen. Zelfs na twintig jaar mediteren moet ik bijna altijd nog weerstand overwinnen – en ik ben niet de enige. Deze neiging is vooral duidelijk aanwezig als je met pijn leeft. Bij het mediteren richt je je open en eerlijk op je eigen ervaring, inclusief je pijn. Daar is moed voor nodig, maar vaak voel ik me niet zo dapper en als ik dan aan mediteren denk, zie ik ineens veel andere dingen die ik in plaats daarvan moet doen. Ik pleeg dat telefoontje. Ik neem nog een kop thee, ik kijk of ik e-mail heb. Ook komt het voor dat ik denk. Ik kan nu niet met mezelf en mijn pijn gaan zitten – ik ben te moe. Dan draai ik me om in mijn bed en ga weer slapen. Maar ik heb er altijd spijt van als ik aan de weerstand toegeef, en ik voel me altijd beter als ik de energie en moed vind om te mediteren. Zelfs als het in een bepaalde sessie niet vanzelf gaat, voel ik me aan het eind toch eerlijker en meer bewust, wat tot meer vertrouwen en stabiliteit leidt, want ik leer op een zuivere manier met mijn pijn te leven. Het is belangrijk door te zetten en weerstand te erkennen in plaats van erdoor te worden beheerst.

2. bekijk je agenda
Zelfs als je wel bent gaan mediteren, heeft je houding nog invloed op de oefening, en het is belangrijk daarnaar te kijken. De meesten van ons die met pijn of ziekte leven, willen heel graag dat de pijn overgaat, en waarschijnlijk breng je dat verlangen mee als je meditatie en aandacht gaat beoefenen. Hoezeer we ook denken dat we onze pijn hebben geaccepteerd, velen van ons houden toch vast aan een heimelijke hoop dat door te mediteren de pijn minder wordt of zelfs verdwijnt. Op het eerste gezicht is dat ook volkomen redelijk, maar voor mensen met hardnekkige pijn betekent aandacht dat je tot op het diepste niveau leert leven met de aspecten van pijn die je niet kunt vermijden, en vrede sluit met de situatie. Velen van ons die leren mediteren terwijl ze met pijn leven, worden gemotiveerd door net zo’n wens te ontsnappen aan de ervaring van hun lichaam.

Blz. 174) 3. De paradox van pijn
In plats van te proberen uit het lichaam te gaan, in een ijdele poging aan de pijn te ontsnappen, lijkt het antwoord meer te liggen in ernaartoe gaan, steeds dieper in het lichaam gaan. Dat lijkt misschien wel een bittere pil om te slikken en het gaat in elk geval tegen de intuïtie in. Het klinkt misschien alsof ik wil zeggen dat je hele mediteerervaring dag na dag betekent dat je zit en je bewust bent van pijn. Nauwelijks een inspirerend vooruitzicht! Maar wat ik in wezen wil zeggen, gaat veel dieper dan dat. Voor een groot deel bestaan mijn mediteersessies uit gewoon in een ervaring zitten die ook het ongemak en de pijn bevat, terwijl ik de gedachten en emoties opmerk die ontstaan en werk met mijn reacties om te vermijden dat ik secundair lijden opstapel. Maar er zijn ook momenten dat ik heel accuraat en subtiel wakker word voor mijn ervaring. Dan voel ik dat mijn bewustzijn diep mijn lichaam in zakt en dat het lichaam diffuus en ruim begint aan te voelen. Het gevoel van ruimte en doorschijnendheid dat mij vult, komt niet door buiten mezelf de ruimte in te gaan, maar door zo ver naar binnen te zakken dat het lijkt of ruimte en licht van binnenuit ontstaan.

Denk als metafoor voor deze ervaring aan het beeld van een wandtapijt, zoals je in landhuizen en kastelen wel ziet. Vanaf een afstand beeldt het tapijt een ingewikkelde voorstelling uit die er dicht en solide uitziet, maar als je dichterbij komt, besef je dat je duizenden kleurige draadjes ziet. Als je met een microscoop binnen in het dradenweefsel zou kijken, zou je miljoenen piepkleine ruimtes tussen de draden zien. Door middel van meditatie ontwikkel je dit open, steeds verder gaande perspectief, terwijl je de ruimtes in het weefsel van je ervaring vindt en daar zachtjes rust.