Stilt opwinding de pijn?

Veel vrouwen hebben last van pijn bij het vrijen. Toch krijgen deze pijn klachten maar weinig aandacht van de wetenschap, vindt psycholoog-onderzoeker Marieke Brauer. 'Vaak ontbreekt een aanwijsbare lichamelijke oorzaak. Dat maakt onderzoek lastig.' Brauer onderzocht het verband tussen deze pijnklachten en seksuele opwinding.

'Af en toe pijn bij tijdens de gemeenschap is normaal. De meeste vrouwen hebben daar wel eens last van, bijvoorbeeld door een infectie. Maar sommige vrouwen hebben altijd pijn bij het vrijen. Wanneer er geen duidelijk aanwijsbare medische oorzaak bestaat voor de pijnklacht, spreekt men van dyspareunie. Cijfers ontbreken, maar waar¬schijnlijk gaat het om een grote groep. We hebben eens een onderzoekje gedaan onder patiënten op de poli gynaecologie van het LUMC: zo'n twintig pro¬cent bleek er last van te hebben.' Psycholoog Marieke Brauer licht het belang toe van haar onderzoek naar pijn bij het vrijen. Ze wil te weten komen ofvrouwen die heviger opgewonden raken misschien minder vaak pijn hebben. Dat inzicht kan bijdragen aan een beter gerichte behandeling.

Psychisch gezond
Hoewel veel vrouwen door pijn weinig plezier beleven bij het vrijen, toont de wetenschap maar weinig belangstelling voor het probleem. 'Ik weet niet waarom dat zo is,' zegt Brauer. 'Er is wel wat afzonderlijk medisch en afzonderlijk psychosociaal onderzoek gedaan, maar dat heeft weinig opgeleverd. We weten bijvoorbeeld dat de klachten niet door een virus worden veroorzaakt. En dat seksueel misbruik niet de oorzaak is. Maar om verder te komen is geïntegreerd medisch en psychosociaal onderzoek nodig. Dat is lastig werk; het gaat om pijnklachten waarvoor geen lichamelijke verklaring is.'
Onderzoeken hebben inmiddels wel aangetoond dat de vrouwen meestal weinig psychologische klachten hebben, dus psychisch gezond zijn. Brauer: 'Ze hebben een fijne partner, een leuke baan en ze willen goed presteren.' De klachten treden vaak opeens op bij een schimmelinfectie, terwijl het vrijen voordien altijd pijnloos is geweest. De behandeling die de huisarts daarbij voorschrijft, heeft bij sommigen succes. Maar bij anderen blijft de pijnklacht bestaan als de infectie allang over is. Het gevolg is dat die vrouwen minder zin hebben in seks. Meestal stoppen ze met de seksuele gemeenschap en beperken zich tot bijvoorbeeld knuffelen, zoenen en strelen. Soms vermijden ze alle intimiteit. De pijnklachten hebben vaak invloed op de relatie. De man betwijfelt of de vrouw hem nog wel aantrekkelijk vindt; de vrouw krijgt een slechter zelfbeeld en wordt onzeker.

Pijnplekje
Bij driekwart van de vrouwen met blijvende pijnklachten is er een aanwijsbaar plekje bij de ingang van de vagina dat rijn doet. 'Het is een kwetsbaar stulge huid dat snel beschadigd raakt als de vagina droog is en de penis erlangs schuurt, of wanneer de vagina door een schimmelinfectie kwetsbaarder is. Het is ook kwetsbaar als een vrouw gespannen is en daardoor de huid minder doorbloed is,' legt Brauer uit. Bij weefselonderzoek blijkt dat het plekje een aspecifieke ontsteldngs¬reactie is, het zogeheten vulvair vestibulitis syndroom. Waardoor het ontstaat, is niet bekend. Wel kunnen door de blijvende pijn de zin in vrijen en de opwinding afnemen waardoor de vagina droger blijft. Tegelijkertijd blijven de bekkenbodemspieren gespannen ten gevolge van de angst voor pijn. Dit maakt de kans op beschadiging van de vaginawand weer groter. Een cirkel dus.

Erotische films
Voor haar onderzoek laat Brauer vrouwen kijken naar erotische video's. Het zijn pornofilms die door een vrouwelijke regisseur zijn gemaakt. De films brengen vooral het genot van de vrouwen de ontspanning in beeld. Een ander soort films dus dan de gebruikelijke porno: die draait om het klaarkomen van de man. Tijdens het onderzoek meet Brauer de doorbloeding van de vagina bij de proefpersoon. Die doorbloeding is een maatstaf voor de opwinding. Het meten gebeurt met een instrument dat de vorm en afmeting heeft van een tampon. 'Het is glad en daardoor zelfs makkelijker in te brengen dan een tampon,' licht Brauer toe. Ze voert het onderzoek uit in een kamer op de afdeling klinische neurofysiologie. Het is een normale, kale ziekenhuiskamer. Alleen de comfortabele stoel voor een computer-beeldscherm valt op. Daarnaast staat op een nachtkastje een toetsenpaneel om tijdens het ldjken antwoord te geven op vragen die op scherm verschijnen. 'Uit eerder onderzoek blijkt dat er wel een lichamelijke reactie kan zijn op het zien van seksuele beelden maar dat niet iedereen dat als opwindend beleeft. Daarom meten we niet alleen de fysiologische reactie maar vragen we ook hoe iemand zich voelt, bijvoorbeeld opgewonden, angstig, vol walging of ontspannen.'

Brauers onderzoek is inmiddels afgerond. Aan haar experimentele studie 'The effect of pain-related fear on sexual arousal in women with and without superficial dyspareunia' namen 96 vrouwen deel, 48 vrouwen met dyspareunie en 48 vrouwen zonder seksuele klachten. Omdat verondersteld wordt dat angst voor pijn bij gemeenschap een belangrijke rol speelt bij vrouwen met dyspareunie, werd geprobeerd in het lab ook angst voor pijn tijdens een seksuele situatie op te wekken. Dit werd gedaan door vrouwen te vertellen dat zij mogelijk pijnprikkels toegediend zouden krijgen tijdens het bekijken van een erotisch filmfragment. De mate van vaginale doorbloeding (genitale opwinding) en emotionele beleving in deze bedreigende seksuele situatie werd vergeleken met een seksuele situatie (erotische film) zonder dreiging (controle-conditie). Gevonden werd dat angst voor pijn bij beide groepen in dezelfde mate genitale opwinding deed verminderen en dat er bij alle vrouwen meer ne-gatieve gevoelens optraden in de bedreigende situatie. Vrouwen met dyspareunie rapporteerden echter nog meer negatieve gevoelens dan vrouwen zonder seksuele klachten, ongeacht of er wel of geen dreiging in de seksuele situatie had plaatsgevonden. Met deze bevindingen werd ondersteuning gevonden voor de veronderstelling dat angst voor pijn een negatieve invloed heeft op seksuele opwinding. Aangezien dit gold voor vrouwen met en zonder seksuele klachten, werd geconclu-deerd dat de emotionele beoordeling van een seksuele situatie in belangrijke mate de genitale opwindingsrespons bij vrouwen bepaalt. Brauer, M., ter Kuile, M. M., Janssen, S. A., & Laan, E. The effect of pain-related tear on sexual arousal in wamen with and without superficial dyspareunia. European Journalot Pain, 11, 788-798.

Bron: door Joop Rosier (Fragment uit een eerder verschenen interview in Cicero) pijn periodiek december 2007